Όταν δεν είναι κανείς εξοικειωμένος με την εικόνα που θα πρέπει να παρουσιάζει ένας χώρος, δεν μπορεί να εντοπίσει εύκολα τα αρνητικά σημεία (παράλογα δεδομένα) μέσα σ’ αυτόν.
Αυτό θα μπορούσε ακόμη να ονομαστεί ιδανική σκηνή ή κατάσταση. Αν δε γνωρίζει κανείς την ιδανική σκηνή ή την ιδανική κατάσταση, είναι απίθανο να παρατηρήσει τα μη ιδανικά σημεία σ’ αυτή.
Ας υποθέσουμε ότι στέλνουμε έναν αγρότη στη θάλασσα. Μ’ ένα ελαφρό αεράκι, με τα πανιά και τα κατάρτια να τρίζουν και το νερό να χτυπάει στο κουφάρι του πλοίου, είναι σίγουρος ότι το πλοίο κοντεύει να βουλιάξει. Δεν είναι καθόλου εξοικειωμένος με τους ήχους ή την όψη του πλοίου, κι έτσι του ξεφεύγουν τα πραγματικά αρνητικά σημεία που υπάρχουν και μπορεί να θεωρεί όλα τα θετικά σημεία ως αρνητικά.
Παρ’ όλα αυτά, μια γαλήνια και ωραία ημέρα βλέπει ένα
Ένας έμπειρος ναυτικός μπορεί να προσπαθεί, σε έξαλλη κατάσταση, ν’ αποφύγει τη σύγκρουση, και το μόνο που θα σκεφτεί ο αγρότης είναι ότι ο ναυτικός συμπεριφέρθηκε με αγένεια! Ο αγρότης, μη έχοντας την παραμικρή εξοικείωση με τη θάλασσα ούτε κάποιο ιδανικό μέτρο για το τι είναι ομαλή λειτουργία, σπάνια θα έβλεπε πραγματικά αρνητικά σημεία, εκτός κι αν πνιγόταν. Ωστόσο, ένας έμπειρος ναυτικός, εξοικειωμένος με τη σκηνή σε όλες τις διαφορετικές της όψεις, βλέπει ένα αρνητικό σημείο σε κάθε μικρό παράλογο σημείο.
Από την άλλη πλευρά, αν ο ναυτικός ήταν στο αγρόκτημα, θα του διέφευγε εντελώς η ασθένεια στο σιτάρι ή το ότι η αυλόπορτα ήταν ανοιχτή και δε θα έβλεπε κανένα αρνητικό σημείο σ’ ένα αγρόκτημα, για το οποίο ένας αγρότης θα γνώριζε ότι βαδίζει προς τη χρεοκοπία.
Ο κανόνας είναι:
ΕΝΑ ΑΤΟΜΟ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΧΕΙ ΜΙΑ ΙΔΑΝΙΚΗ ΣΚΗΝΗ ΜΕ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΝΑ ΣΥΓΚΡΙΝΕΙ ΤΗΝ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑ ΣΚΗΝΗ.
Αν ένας υπάλληλος δεν έχει ιδέα για το πώς θα πρέπει να λειτουργεί ένας οργανισμός, του διαφεύγουν αρνητικά σημεία που είναι ολοφάνερα.
Μπορεί κανείς να παρατηρήσει παραδείγματα αυτής της κατάστασης, στην περίπτωση που ένα έμπειρο διευθυντικό στέλεχος ενός οργανισμού επισκέπτεται ένα παράρτημα και προσπαθεί να δείξει σ’ ένα νέο υπάλληλο (που δεν έχει ιδανικό μέτρο ή εξοικείωση με τα πράγματα) κάποια αρνητικά σημεία. Ο νέος υπάλληλος διορθώνει απρόθυμα αυτά που του υποδεικνύει το διευθυντικό στέλεχος, αλλά τα παρατάει αμέσως μόλις ο τελευταίος αποχωρεί. Χωρίς εξοικείωση με τα πράγματα και χωρίς ιδανικό μέτρο του τέλειου οργανισμού, ο νέος υπάλληλος απλώς δε βλέπει τίποτε στραβό, αλλά ούτε και τίποτε σωστό!
Οι συνέπειες αυτής της κατάστασης είναι κι αυτές παράλογες. Παρατηρούμε έναν ανεκπαίδευτο διευθυντή ν’ απολύει όλους αυτούς που παράγουν και ν’ αφήνει τους διεφθαρμένους ή άχρηστους ανθρώπους στην ησυχία τους. Έστω ότι το εσφαλμένο του ιδανικό μέτρο είναι ένας ήσυχος οργανισμός. Έτσι, απολύει οποιονδήποτε κάνει θόρυβο ή έχει απαιτήσεις. Αγνοεί τις στατιστικές. Αγνοεί τα πράγματα που θα πρέπει να προσέχει, απλώς και μόνο επειδή έχει ένα λαθεμένο ιδανικό μέτρο και καμιά εξοικείωση με τη σωστή σκηνή.
Λάθη Παρατήρησης
Όταν η σκηνή δεν είναι οικεία, χρειάζεται να κοιτάξει κανείς επίμονα για ν’ αποκτήσει γνώση των πραγμάτων. Έχουμε δει τουρίστες να το κάνουν αυτό. Ωστόσο, ο παλιός κάτοικος «βλέπει» πολύ περισσότερα από κείνους, καθώς περπατάει στο δρόμο.
Είναι εύκολο να μπερδέψεις το ασυνήθιστο με το «σημαντικό στοιχείο». «Έκανε ζέστη για χειμώνα» είναι ένα χρήσιμο στοιχείο μόνο αν αποδειχτεί ότι όλα πάγωσαν πραγματικά εκείνη την ημέρα ή αν υποδεικνύει κάποιο άλλο αρνητικό σημείο.
Τα περισσότερα λάθη στην παρατήρηση γίνονται επειδή κάποιος δεν έχει ιδανικό μέτρο για τη σκηνή ή επειδή δεν έχει εξοικειωθεί μ’ αυτή.
Ωστόσο, υπάρχουν κι άλλες πηγές λάθους.
Αυτό που φταίει, κατά κύριο λόγο, είναι η λεγόμενη «λογική» στάση. Οι άνθρωποι φαντάζονται (θεωρούν ως δεδομένη ή έχουν μία απατηλή αίσθηση για κάτι). Για παράδειγμα όταν λείπει κάποιο τμήμα μιας ακολουθίας, οι άνθρωποι υποθέτουν την ύπαρξή του ή έχουν μια εσφαλμένη, απατηλή αντίληψη γι’ αυτό και δε βλέπουν ότι πράγματι λείπει. Φαντάζονται ένα ψευδές δεδομένο, επειδή μια ακολουθία είναι εσφαλμένη ή της λείπει ένα βήμα.
Είναι τρομακτικό να βλέπει κανείς πόσο εύκολα χάφτουν οι άνθρωποι τα φανταστικά δεδομένα. Ο λόγος γι’ αυτό είναι ότι μια παράλογη ακολουθία είναι δυσάρεστη. Για να μετριάσουν την ενόχληση που τους προξενεί, διαστρεβλώνουν αυτό που οι ίδιοι παρατηρούν, αγνοώντας το αρνητικό σημείο και συμπεραίνοντας κάτι διαφορετικό.
Ακριβής Παρατήρηση
Υπάρχουν ορισμένες προϋποθέσεις που είναι απαραίτητες για να γίνει ακριβής παρατήρηση.
Η πρώτη είναι κάποιο μέσο αντίληψης, είτε με επικοινωνία από απόσταση με τη βοήθεια διαφόρων γραμμών επικοινωνίας είτε με άμεση παρατήρηση, αίσθηση ή εμπειρία.
Η δεύτερη είναι κάποιο ιδανικό μέτρο για το πώς θα πρέπει να είναι η εικόνα που παρουσιάζει ένας χώρος.
Η τρίτη είναι η εξοικείωση με το πώς είναι αυτή η εικόνα, όταν τα πράγματα πηγαίνουν καλά ή άσχημα.
Η τέταρτη είναι να καταλαβαίνουμε τα θετικά σημεία ή τα σωστά, όταν είναι παρόντα.
Η πέμπτη είναι να γνωρίζουμε τα αρνητικά σημεία (όλων των ειδών), όταν εμφανίζονται.
Η έκτη είναι η ικανότητα να αναλύουμε δεδομένα με ταχύτητα.
Η έβδομη είναι η ικανότητα να αναλύουμε την κατάσταση.
Η όγδοη είναι η προθυμία να επιθεωρούμε πιο προσεκτικά την περιοχή που παρουσιάζει κάποια ατέλεια.
Έπειτα, χρειάζεται να έχει κανείς τη γνώση και τη φαντασία που απαιτούνται για να χειριστείτην κατάσταση.
Θα μπορούσε κανείς να ονομάσει τα παραπάνω βήματα κύκλο παρατήρησης. Αν πούμε ότι ο χειρισμός της κατάστασης είναι το ένατο βήμα, θα έχουμε τον Κύκλο του Ελέγχου. Αν ήταν κανείς εκπαιδευμένος στο να αντιλαμβάνεται όλες τις παραλλαγές αρνητικών σημείων (παράλογων) και στο να μελετά προσεκτικά μέχρι να συλλάβει ένα ιδανικό μέτρο και να εξοικειωθεί με την εικόνα των πραγμάτων ή το είδος της περιοχής, η ικανότητά του να παρατηρεί και να χειρίζεται τα πράγματα θα μπορούσε να θεωρηθεί σχεδόν υπερφυσική.
μεγάλο πλοίο που χρησιμοποιείται για να μεταφέρει αγαθά από το ένα μέρος στο άλλο.