Για να είναι ένας µαθητής επιτυχηµένος απαιτείται κάτι περισσότερο από απλή προθυµία για µάθηση. Υπάρχουν όντως παγίδες, γι’ αυτό οι µαθητές πρέπει να γνωρίζουν πώς να µαθαίνουν αποτελεσματικά προκειμένου να τις ξεπεράσουν.
Έχει ανακαλυφθεί ότι υπάρχουν τρία συγκεκριµένα εµπόδια τα οποία µπορούν να µειώσουν την ικανότητα ενός ατόµου να µελετά και, εποµένως, την ικανότητά του να µορφώνεται. Αυτά τα εµπόδια στην πραγµατικότητα είναι η αιτία για την πρόκληση διαφόρων σωµατικών και διανοητικών αντιδράσεων.
Αν κάποιος γνωρίζει και καταλαβαίνει ποια είναι αυτά τα εµπόδια και πώς να τα χειριστεί, η ικανότητά του να µελετά και να µαθαίνει θα αυξηθεί σε µεγάλο βαθµό.
Το Πρώτο Εμπόδιο: Απουσία Μάζας
Στην Τεχνολογία Μελέτης, αναφερόμαστε στη μάζα και στη σημασία ενός θέματος. Λέγοντας μάζα εννοούμε τα πραγματικά υλικά αντικείμενα, τα οποία συναντάμε στη ζωή. Η σημασία ενός θέματος είναι η έννοια ή οι ιδέες ή η θεωρία γύρω απ’ αυτό.
Η εκπαίδευση που επιχειρείται όταν απουσιάζει η μάζα στην οποία θα εφαρμοστεί η τεχνολογία είναι πολύ δύσκολη για ένα μαθητή.
Αν μελετούσατε σχετικά με τρακτέρ, η μάζα για τη μελέτη σας θα ήταν ένα πραγματικό τρακτέρ. Θα μπορούσατε να μελετήσετε τα πάντα για τα τρακτέρ σε ένα εγχειρίδιο: πώς να δουλεύετε με τα χειριστήρια, τα είδη των εξαρτημάτων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν –με άλλα λόγια όλη τη σημασία–, αλλά μπορείτε να φανταστείτε πόσο λίγα θα καταλαβαίνατε αν πράγματι δεν είχατε δει ποτέ ένα αληθινό τρακτέρ;
Μια τέτοια απουσία µάζας µπορεί πραγµατικά να κάνει έναν µαθητή να αισθανθεί συνθλιµµένος. Μπορεί να τον κάνει να νιώσει παραδοµένος, κάπως ζαλισµένος, αποκαµωµένος, βαριεστηµένος και εκνευρισµένος.
Οι φωτογραφίες ή οι κινηµατογραφικές ταινίες µπορούν να φανούν χρήσιµες, καθώς αντιπροσωπεύουν µια προοπτική ή ελπίδα µάζας. Ωστόσο, αν κάποιος µελετάει για τα τρακτέρ, η τυπωµένη σελίδα και ο προφορικός λόγος δεν είναι υποκατάστατο ενός πραγµατικού τρακτέρ!
Όταν εκπαιδεύεις ένα άτομο σχετικά με κάποια μάζα, την οποία δεν έχει και η οποία δεν είναι διαθέσιμη, αυτό μπορεί να επιφέρει ορισμένες δυσάρεστες σωματικές αντιδράσεις που διασπούν την προσοχή.
Αν προσπαθούσατε να μάθετε τα πάντα για τα τρακτέρ αλλά δεν βλέπατε ποτέ κάποιο τρακτέρ ούτε είχατε την εμπειρία της μάζας ενός τρακτέρ, θα καταλήγατε να νιώθετε το πρόσωπό σας σαν να το έχουν ζουλήξει, να έχετε πονοκεφάλους και με μια περίεργη αίσθηση στο στομάχι. Θα νιώθατε ζαλισμένοι πότε πότε και συχνά θα σας πονούσαν τα μάτια σας.
Μαθητές οποιασδήποτε ηλικίας µπορούν να συναντήσουν αυτό το εµπόδιο. Ας πούμε ότι ο μικρός Γιαννάκης τα βρίσκει πολύ σκούρα στο σχολείο με την αριθμητική. Ανακαλύπτετε ότι του είχαν βάλει ένα πρόβληµα αριθµητικής σχετικό µε µήλα, αλλά δεν είχε ποτέ µήλα στο θρανίο του για να τα µετρήσει. ∆ώστε του µερικά µήλα και αριθμήστε το καθένα από αυτά. Τώρα, έχει ένα συγκεκριµένο αριθµό µήλων µπροστά του και όχι ένα θεωρητικό αριθµό.
Το θέµα είναι ότι θα µπορούσατε ν’ ανακαλύψετε ότι το πρόβληµα του Γιαννάκη είναι η έλλειψη µάζας και να το λύσετε παρέχοντάς του τη µάζα· ή θα µπορούσατε να του προσφέρετε κάποιο αντικείµενο ή ένα λογικό υποκατάστατο.
Αυτό το εμπόδιο στη μελέτη –δηλαδή η μελέτη κάποιου πράγματος χωρίς ποτέ να παρευρίσκεται η μάζα του– παράγει αυτές τις πολύ ευδιάκριτες αντιδράσεις.
Διόρθωση της Απουσίας Μάζας.
Μια και δε γίνεται όλοι όσοι μελετούν να έχουν στη διάθεσή τους την πραγματική μάζα, έχουν αναπτυχθεί χρήσιμα εργαλεία για να διορθώσουν την έλλειψη μάζας. Αυτά υπάγονται στο θέμα της επίδειξης.
Η λέξη «επίδειξη» προέρχεται από το ρήμα «επιδεικνύω», επί (δείχνει ενίσχυση της έννοιας) + δεικνύω (=δείχνω).
Στο λεξικό Chambers 20th Century Dictionary o ορισμός του ρήματος επιδεικνύω είναι ο εξής: «διδάσκω , εξηγώ ή δείχνω με πρακτικά μέσα».
Προκειμένου να αποκτήσει κανείς τη μάζα, μπορεί να κάνει μια επίδειξη. Ένας τρόπος για να το πετύχετε αυτό είναι να χρησιμοποιήσετε ένα «σετ επίδειξης». Ένα σετ επίδειξης αποτελείται από διάφορα μικροαντικείμενα όπως φελλούς, πώματα, συνδετήρες, καπάκια από στιλό, λαστιχάκια κ.λπ. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε ένα σετ επίδειξης για να απεικονίσετε τα πράγματα που μελετάτε και για να βοηθηθείτε στην κατανόηση των εννοιών.
Αν ένας μαθητής ερχόταν αντιμέτωπος με κάτι που δεν πολυκαταλάβαινε, ένα σετ επίδειξης θα τον βοηθούσε να το καταλάβει.
Οτιδήποτε μπορεί να επιδειχθεί με ένα σετ επίδειξης: έννοιες, αντικείμενα, σχέσεις, ακόμα και το πώς λειτουργεί κάτι. Απλώς, κάποιος χρησιµοποιεί αυτά τα µικροαντικείµενα για να αναπαραστήσει τα διάφορα µέρη κάποιου πράγµατος που µελετάει. Μπορείτε να μετακινείτε τα αντικείμενα, το ένα σε σχέση με το άλλο, προκειμένου να δείξετε τους μηχανικούς παράγοντες και τις ενέργειες μιας δεδομένης έννοιας.
Ένα άλλο μέσο για να επιδείξετε κάτι είναι να φτιάξετε ένα σκίτσο του.
Κάποιος που κάθεται στο γραφείο του προσπαθώντας να επιλύσει κάτι, µπορεί να πάρει χαρτί και µολύβι και, σχεδιάζοντας ή κάνοντας διαγράµµατα πάνω σ’ αυτό με το οποίο εργάζεται, να το κατανοήσει.
Υπάρχει ένας κανόνας που λέει ότι, αν δεν μπορείς να επιδείξεις κάτι σε δύο διαστάσεις, τότε το έχεις καταλάβει λάθος. Είναι ένας αυθαίρετος κανόνας που βασίζεται στην κρίση ή στη λογική, αλλά είναι πολύ αποτελεσματικός.
Αυτός ο κανόνας χρησιμοποιείται από μηχανικούς και αρχιτέκτονες. Αν δεν μπορούν να δείξουν κάτι απλά και καθαρά σε δύο διαστάσεις, τότε κάτι δεν πάει καλά, και συνεπώς αυτό το κάτι δε θα μπορούσε να κατασκευαστεί.
Το σχέδιο και η δισδιάστατη αναπαράσταση αποτελούν µέρος της επίδειξης και επεξεργασίας κάποιου πράγµατος.
Ένας τρίτος τρόπος εξασφάλισης µάζας, προκειµένου να διευκρινιστούν κάποιες αρχές, είναι η επίδειξη µιας αρχής ή έννοιας µε τη βοήθεια µαλακής πλαστελίνης, που ονοµάζεται «επίδειξη µε πλαστελίνη».
Ο σκοπός της επίδειξης με πλαστελίνη είναι:
- Να δώσει πραγματική υπόσταση στην ύλη που μελετάει ο μαθητής,
- Να προσφέρει μια σωστή ισορροπία μάζας και σημασίας,
- Να διδάξει στο μαθητή να εφαρμόζει.
- Ολόκληρη η θεωρία των επιδείξεων με πλαστελίνη είναι ότι προσθέτουν μάζα.
Οι επιδείξεις µε το σετ επίδειξης λειτουργούν επίσης βάσει αυτής της αρχής, µόνο που η επίδειξη µε πλαστελίνη αναπαριστά πιστότερα αυτό που επιδεικνύεται και προσφέρει περισσότερη µάζα.
Κάθε µαθητής µπορεί να χρησιµοποιήσει πλαστελίνη για να επιδείξει µια ενέργεια, έναν ορισµό, ένα αντικείµενο ή µια αρχή. Κάθεται σ’ ένα τραπέζι εφοδιασµένο µε µαλακή πλαστελίνη διαφόρων χρωµάτων και επιδεικνύει το αντικείµενο ή την αρχή µε πλαστελίνη, βάζοντας ετικέτες σε κάθε κοµµάτι. Η πλαστελίνη δείχνει το πράγμα. Δεν είναι απλώς ένας σβόλος πλαστελίνης με μια ετικέτα πάνω του. Για ετικέτες χρησιµοποιούνται µικρές λουρίδες χαρτιού.
Για παράδειγµα, ας πούµε ότι ένας µαθητής θέλει να επιδείξει ένα µολύβι. Φτιάχνει ένα λεπτό κύλινδρο από πλαστελίνη, ο οποίος περιβάλλεται από έναν άλλο κύλινδρο, επίσης από πλαστελίνη – ο λεπτός κύλινδρος προεξέχει ελαφρά στη μια άκρη. Στην άλλη άκρη μπαίνει ένας μικρός κύλινδρος από πλαστελίνη. Στο λεπτό ρολό, μπαίνει η ταμπέλα «γραφίτης». Στον εξωτερικό κύλινδρο, μπαίνει η ταμπέλα «ξύλο». Στο μικρό κύλινδρο μπαίνει η ταμπέλα « γόμα».
Η απλότητα είναι η βασική αρχή.
Οτιδήποτε μπορεί να επιδειχθεί με πλαστελίνη αν κάποιος δουλέψει πάνω σ’ αυτό. Και απλώς το να δουλεύεις πάνω στο πώς να το επιδείξεις ή στο πώς να το μετατρέψεις σε πλαστελίνη και ετικέτες επιφέρει ανανεωμένη κατανόηση.
Στη φράση «Πώς θα το αναπαραστήσω αυτό με πλαστελίνη;» περιέχεται το μυστικό της διδασκαλίας. Αν κάποιος μπορεί να αναπαραστήσει κάτι με πλαστελίνη, τότε το καταλαβαίνει. Αν δεν μπορεί, τότε δεν καταλαβαίνει πραγματικά τι είναι. Γι’ αυτό, η πλαστελίνη και οι ετικέτες δουλεύουν μόνο αν οι λέξεις ή τα πράγματα έχουν αληθινά κατανοηθεί. Και η επεξεργασία τους µε τη µορφή πλαστελίνης επιφέρει την κατανόησή τους.
Όταν δουλεύουµε επιδεικνύοντας µε πλαστελίνη, το αντικείµενό µας δεν είναι η τέχνη. Οι μορφές είναι ακατέργαστες.
Η διαδικασία θα πρέπει να έχει ως εξής: ο µαθητής φτιάχνει ένα αντικείμενο, του βάζει ετικέτα, φτιάχνει ένα άλλο αντικείμενο, του βάζει ετικέτα, φτιάχνει ένα τρίτο αντικείµενο και του βάζει ετικέτα και ούτω καθεξής, µε τη σειρά. Αυτό απορρέει από το δεδομένο ότι η άριστη μάθηση απαιτεί ισορροπία μάζας και σημασίας και ότι πάρα πολύ από το ένα χωρίς το άλλο μπορεί να κάνει το μαθητή να νιώσει άσχημα. Αν ένας μαθητής φτιάχνει όλες τις μάζες της επίδειξης μονομιάς, χωρίς να τους βάζει ετικέτες, αυτό που κάνει είναι να κάθεται εκεί πέρα με όλες αυτές τις σημασίες να στοιβάζονται στο μυαλό του αντί να τις βάλει κάτω μία μία (με μορφή ετικέτας) καθώς προχωράει. Η σωστή διαδικασία είναι να τοποθετεί κανείς ετικέτες σε κάθε κομμάτι μάζας καθώς προχωράει.
Οποιοδήποτε αντικείµενο, αρχή η ενέργεια µπορούν να παρασταθούν µε ένα κοµµάτι πλαστελίνης και µια ετικέτα. Τα μέρη που είναι μάζα γίνονται με πλαστελίνη και τα μέρη που είναι σημασία ή σκέψη με ετικέτες.
Οι κατευθύνσεις κίνησης ή διαδροµής υποδεικνύονται συνήθως µε µικρά βέλη. Το βέλος μπορεί να φτιαχτεί από πλαστελίνη ή ως ένα άλλο είδος ετικέτας. Αυτό είναι πολύ σημαντικό. Έλλειψη σαφήνειας στην επίδειξη πλαστελίνης σχετικά µε το τι πηγαίνει σε ποια κατεύθυνση ή τι ρέει προς ποια κατεύθυνση, µπορεί να κάνει την επίδειξη πλαστελίνης ακατανόητη.
Η επίδειξη πλαστελίνης πρέπει να έχει µεγάλο µέγεθος. Ένας από τους σκοπούς της εκπαίδευσης στο τραπέζι με την πλαστελίνη είναι να κάνει πραγματική στο μαθητή την ύλη που μελετάει. Αν η επίδειξη πλαστελίνης ενός μαθητή είναι μικρή (πιο λίγη μάζα), ο παράγοντας της πραγματικότητας μπορεί να είναι ανεπαρκής. Οι μεγάλες επιδείξεις πλαστελίνης είναι πιο πετυχημένες από την άποψη της βελτίωσης της κατανόησης του µαθητή.
Μια πολύ καλή επίδειξη πλαστελίνης που όντως επιδεικνύει αυτό που πρέπει, θα δηµιουργήσει µια εκπληκτική αλλαγή στον µαθητή. Κι αυτός θα συγκρατήσει τα δεδομένα.
Κάθε µια απ’ αυτές τις τρεις µεθόδους διόρθωσης της έλλειψης µάζας –η χρήση του σετ επίδειξης, η σκιτσογράφιση και η επίδειξη µε πλαστελίνη – πρέπει να χρησιμοποιείται ελεύθερα σε κάθε εκπαιδευτική δραστηριότητα. Μπορούν να επηρεάσουν σηµαντικά και θετικά το πόσο καλά µαθαίνει ένας µαθητής και το κατά πόσο µπορεί να εφαρµόσει αυτά που μελέτησε.